De uil van Mankes

Menigeen is het inmiddels opgevallen. Daar waar ik voorga, gaat de uil van Jan Mankes mee. Niet letterlijk, het betreft een afbeelding van het bekende schilderij op een insteekmapje waarin ik de liturgie en overdenking van de betreffende zondagmorgen bewaar. Geen viering zonder de uil van Jan Mankes, ‘de schilder van de tederheid’.
 
Ik moet aan dit schilderij denken nu we voorbereidingen treffen voor de tuindienst van 2 juni, dit jaar tevens een streekdienst, in Maasdijk. Muzikaal begeleid door het blazersensemble uit Hoek van Holland. We zullen die ochtend gaan ‘kijken in verwondering’, en het is mooi om te zien hoe deze manier van kijken vooral ook in het alledaagse ligt besloten, voor wie er aandacht voor heeft. Jan Mankes (1889- 1920) verstond die kunst. Deze jonggestorven schilder, echtgenoot van Anne Mankes-Zernike, de eerste vrouwelijke predikant in ons land, schilderde vaak dicht bij huis, en streefde in zijn manier van kijken naar liefde. “Waarlijk groot is hij die een grote liefde bezit. Veel geld verdienen, van de mensen geprezen worden, ‘er zijn’ zo men dat zegt, wat kan dat soms weinig te maken hebben met die liefde, welke laatste toch het einddoel is”, schreef hij in een van zijn brieven. Die liefde zien we terug in zijn kunstwerken. “Wat mij het meest aanspreekt in Jan Mankes, is de bezieling waarmee hij leefde in de luwte van de samenleving”, zegt biograaf Rémon van Gemeren. “Het liefst was hij in de natuur en in zijn atelier, waar hij vervulling vond voor het essentiële van zijn bestaan.”
 
In zijn werk zie je een zekere mate van ‘beheerste hartstocht’. Ingetogen en introvert als de kunstenaar was, wist hij met zijn penseel zijn vervoering over te brengen tot vervoering bij anderen. Zijn ingetogen werk doet mij telkens weer denken aan een paar dichtregels uit het gedicht Alles wat waar is van Heins Kahlau …
 
Alles wat waar is,
kan zachtjes zijn.
Voor ons oor.
Geen mens kan horen
wat de uil hoort.
 
Hoe mooi. Geen mens kan horen wat de uil hoort … Niet met het blote oor. In die gedachte weerklinkt voor mij de fluistering van geloven.

– Richard van der Keur

Deze bijdrage is gepubliceerd in Vrije Ruimte nr. 8 2024, een uitgave van Vrijzinnig Westland, een samenwerkingsverband met o.a. VVP Honselersdijk.

---