 Onlangs was ik in Museum de Fundatie in Zwolle. Daar was onder andere een overzichtstentoonstelling van het werk van Marianne von Werefkin. Deze kunstenares werd in 1860 geboren in Rusland en in overleed in 1938 in Zwitserland. Eigenzinnig en zelfverzekerd als zij was, weigerde zij haar leven te laten bepalen door de sociale en culturele conventies van haar tijd. Zij heeft een radicale rol gespeeld in de ontwikkeling van het expressionisme in Duitsland, de modernistische stroming in de Europese kunst begin twintigste eeuw. Met een vrijzinnige en spirituele blik op haar leefwereld wist zij de sociale misstanden van haar tijd scherp te verbeelden in haar vele schetsboeken, tekeningen en schilderijen. Zoals in de tijd toen zij tijdens de Eerste Wereldoorlog naar Zwitserland trok, alwaar haar werk zich richtte op hoe de mens de natuur steeds meer naar zijn hand zette, met alle schadelijke gevolgen van dien. In haar schilderijen wierpen vriendelijke Alpen nu fronsende blikken naar aangelegde treinrails, uitgehakte tunnelbanen en zware industrie. Ik moest wennen aan de intense kleuren en de harde lijnen, abstract en plat; emoties en gevoelens staan in haar werk voorop. Maar gaandeweg de expositie, struinend van zaal naar zaal, van thema naar thema, raakte ik meer en meer onder de indruk. Steeds meer werd ik haar schilderijen in gezogen. Juist door die intense kleuren, het mysterieuze van de geschetste leegte en verlatenheid, en dan die even zo raadselachtige personages op haar doeken, zoekend in hun leven naar wat hen vooruithelpt. Of zag ik pure overleving?
Marianne von Werefkin schilderde ook het harde leven van vrouwen op het platteland en in de steden. “Gebukt onder het leven slepen deze figuren zich voort, gevangen in een lotsbestemming die nooit lijkt te veranderen”, las ik in een tekst aan de muur. In een tijd waarin vrouwen nog weinig te zeggen hadden, benadrukte Werefkin hun onmisbare positie in de maatschappij. De kunstenares gaf deze vrouwen een gezicht. Zij luisterde als het ware met haar ogen. Luisteren met je ogen, zien wat niet gezegd wordt. Het deed mij denken aan het thema van een mijn eigen liederen, Sterrennacht, waarin een kunstenaar de mens- tegenover in al zijn kwetsbaarheid probeert te vangen op het schildersdoek. Met de kerstverlichting buiten in het oude hart van Zwolle, en overal kerstbomen opgetuigd, zag ik als vanzelf de sterrennacht van het oude Bethelehem. In het geboorteverhaal van Lichtend Kind worden de onaanzienlijken gezien en klinken de bazuinen juist voor de herders, in hun tijd de minsten onder de minsten. Goed dat kunstenaars altijd en overal misstanden aan de kaak stellen. Op schrift, in de beeldende kunst: in allerlei vormen. De intense kleuren en mysterieuze verlatenheid in het werk van Marianne von Werefkin zijn mij nog lang bijgebleven. Richard van der Keur december 2024  Een aantal jaren terug was ik in het Chabot Museum. Eindelijk. Ik fietste er vaak voorbij. Toeristische magazines roeptoeteren over Boymans en de Kunsthal, zelden over Chabot. Ook het museum zelf schreeuwt niet, en juist dat maakt nieuwsgierig.
Eenmaal binnen viel me op hoe mooi kunst en omgeving hier samenvallen. Sober, overzichtelijk en bezield. Het museum is gehuisvest in een strakke villa, een monument van het zogenoemde Nieuwe Bouwen uit 1938. Het toont het werk van schilder Henk Chabot (1894-1948) en heeft tijdelijke tentoonstellingen met werk die aansluiten bij zijn stijl, tijd of leven. “Hij had uiterlijk niks van een kunstenaar”, klinkt het in de film Land van Chabot over zijn leven en werk. “Geen pose, geen mondaniteit. Gewoon een eerlijke, hardwerkende man die geloofde in wat hij deed.” Chabot was een expressionist, legde zijn gevoelens en ervaringen vast op doek vast. Vanaf de jaren dertig schilderde hij in zijn kleine atelier of buiten aan de Rotte in Bergschenhoek, onder de rook van Rotterdam. Liet zich inspireren door de haven, het landschap, en later: de oorlog, met De brand van Rotterdam als een van zijn bekendste schilderijen. Maar zijn werk bestrijkt zoveel meer. Zoals het schilderij van twee vrouwen, een donker doek in de stille wanhoop van oorlog en voedselschaarste. Toch zag ik ook iets van hoop. Chabot weigerde zich in de oorlog aan te sluiten bij de Cultuurkamer, kreeg dus geen verf, was afhankelijk van oud materiaal van voor de oorlog of van wat hij kreeg van vrienden en kennissen. Hij beschikte nauwelijks over kleuren, kon niet anders dan sombere doeken maken. Of was dat vooral door zijn donkere kijk op het leven van dat moment? “Mijn oom heeft van die oorlog echt een tik gehad”, zegt een neef in de film. “Hij vond het verschrikkelijk wat mensen elkaar aan deden.” Het Chabot Museum vertelt een puur, eigenzinnig en bovenal Rotterdams verhaal. Een verhaal waar Chabot gelukkig ook zijn schilderij Vrede aan toe kon voegen. Een beeld vol kleuren.. Eigenlijk moet iedere Rotterdammer in het Chabot Museum geweest zijn. Richard van der Keur |
Auteur
Overpeinzingen in de vorm van een Kort Verslag. Geschreven voor deze website en (soms) ook andere publicaties. |
RSS-feed