De beleving omarmen

2/5/2023

'Landschap' – Jan Sluijters (1881-1957), Stedelijk Museum Alkmaar

Onlangs was ik samen met Michel in Alkmaar. We logeerden daar in een voormalig huis van bewaring, nu een luxe hotel aan de rand van een park. We hadden een ruime suite met twee grote ramen, een zithoek en een hagelwitte badkamer. Binnen tien minuten lopen waren we in het historische hart van de stad. Wat een vrijheid. En toch, het hotelgebouw maakte enigszins invoelbaar hoe een leven achter slot en grendel moet zijn; om bij onze kamer te komen moesten we telkens een lange, twee verdiepingen hoge cellencomplex door met ijzeren trappen en balustrades. Overal dikke celdeuren met een ijzeren luikje waar ooit de cipiers doorheen konden kijken om de gevangenen in de gaten te houden. Die luiken zijn nu dichtgelast, je waant je onbespied, maar het had iets bevreemdends.

Die bevreemding past wel bij de veertigdagentijd, een tijd waarin we toeleven naar Pasen.
Er zijn mensen die nu vasten. Dat kan zijn uit solidariteit met mensen die het minder goed hebben dan wijzelf, maar je kunt ook vasten om een periode van bezinning kracht bij te zetten. Zo maakte de dikke ijzeren deur van onze hotelkamer mij ervan bewust hoe fragiel vrijheid kan zijn. Werd Jezus van Nazareth in feite om niets meer dan gedeelde menselijkheid gevangengenomen en gekruisigd? Jezus trad letterlijk buiten de gebaande paden en dat kan mensen angst inboezemen. Angst is zelden een goede raadgever.

In vrijzinnige geloofsgemeenschappen is vasten niet vanzelfsprekend. Wij zijn vooral verbaal. Op de vraag ‘wat geloof je’ volgen vaak heel veel woorden, vooral over wat we níet geloven. Katholieken daarentegen kennen vooral een rijke traditie van beleving. Zouden ook wij de beleving niet meer mogen omarmen? Van het hoofd naar het hart. Daarin ligt bijvoorbeeld ook de kracht van stilte, want juist in stilte kan het vermoeden ontkiemen onderdeel te zijn van iets groots.

Alleen al de vraag stellen zorgt voor beweging, hoe voorzichtig ook. Denk bijvoorbeeld aan onze eerste Taizévieringen in de Gasthuiskapel. Vieringen in de traditie van de broedergemeenschap in het Franse Taizé, een klein gehucht in de Bourgogne in Frankrijk. Roger Schutz (1915-2005) stichtte hier een communiteit waarin verzoening en gemeenschap centraal staan. De oecumenische gemeenschap telt broeders van verschillende christelijke tradities uit verschillende landen en is in de loop van de tijd uitgegroeid tot een ontmoetingsplaats voor jongeren uit de hele wereld. Jongeren die juist de beléving omarmen. Hoe mooi is het om iets van die manier van vieren mede te omarmen in onze eigen geloofsgemeenschap? Juist dat is wat ik zag gebeuren in onze eigen Taizévieringen, die zich kenmerken door meditaties in de vorm van samen zingen van steeds herhalende, meerstemmige liederen (in verschillende talen), en door momenten van stilte en ruimte voor persoonlijk gebed en bezinning. “Zingt elkander toe vrij te zijn”, zongen we. En dat deden we, gevend en ontvangend.

Nu in de veertigdagentijd, in de herinnering aan de laatste levensdagen van Jezus van Nazareth, die mensen uit alle hoeken van de samenleving werkelijk nabijkwam en een boodschap bracht van verdraagzaamheid en innerlijke vrede, is het goed de dikke ijzeren deuren van het voormalige huis van bewaring in gedachten te houden. Want juist in een vrijzinnige geloofsgemeenschap als de onze hoeven wij niet te schromen de vrijheid te nemen om het ijzer te smeden als het heet is, zonder de essentie van geloofsgemeenschap-zijn uit het oog te verliezen. Zelf stel ik mijzelf bijvoorbeeld juist nu de vraag wat het in mijn dagelijkse leven betekent een vrijzinnig christen te zijn. Vasten is daarom zo gek nog niet en je kunt heel eenvoudig je eigen vorm kiezen. Je kunt veertig dagen iets laten (staan) of juist iets doen, zoals minder op je telefoon kijken of je dag beginnen met het lezen van een tekst of een gedicht. Of bekijk kunstwerken en ervaar wat het beeld je te zeggen heeft. Hoofd en hart wat meer losweken van wat je normaal gesproken volledig opslokt, daar gaat het in deze periode om.

In het Stedelijk Museum in Alkmaar zag ik het schilderij Landschap van Jan Sluijters (1881-1957). In zijn landschappen geeft hij expressie de ruimte en laat hij zich meevoeren in ongewone kleurcombinaties. Sluijters wilde vooral de poëzie zichtbaar maken die hij in het landschap ervaren had. Een kunstschilder die werkt vanuit het hart. In dat hart komt het werkelijke geloven, beschouwen of beleven – vul het vooral zelf in – tot bloei. Het goddelijke bij benadering, zou je kunnen zeggen.

In gedachten resoneert het lied Zingt elkander toe vrij te zijn, en ik stel mij voor hoe ook wij blijvend de vrijheid nemen om ons spirituele en levensbeschouwelijke landschap te verkennen en te delen. Opstaan, zeg maar, in de geest van Pasen.

Richard van der Keur

Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 1 2023 van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen.