 'Landschap' – Jan Sluijters (1881-1957), Stedelijk Museum Alkmaar Onlangs was ik samen met Michel in Alkmaar. We logeerden daar in een voormalig huis van bewaring, nu een luxe hotel aan de rand van een park. We hadden een ruime suite met twee grote ramen, een zithoek en een hagelwitte badkamer. Binnen tien minuten lopen waren we in het historische hart van de stad. Wat een vrijheid. En toch, het hotelgebouw maakte enigszins invoelbaar hoe een leven achter slot en grendel moet zijn; om bij onze kamer te komen moesten we telkens een lange, twee verdiepingen hoge cellencomplex door met ijzeren trappen en balustrades. Overal dikke celdeuren met een ijzeren luikje waar ooit de cipiers doorheen konden kijken om de gevangenen in de gaten te houden. Die luiken zijn nu dichtgelast, je waant je onbespied, maar het had iets bevreemdends.
Die bevreemding past wel bij de veertigdagentijd, een tijd waarin we toeleven naar Pasen. Er zijn mensen die nu vasten. Dat kan zijn uit solidariteit met mensen die het minder goed hebben dan wijzelf, maar je kunt ook vasten om een periode van bezinning kracht bij te zetten. Zo maakte de dikke ijzeren deur van onze hotelkamer mij ervan bewust hoe fragiel vrijheid kan zijn. Werd Jezus van Nazareth in feite om niets meer dan gedeelde menselijkheid gevangengenomen en gekruisigd? Jezus trad letterlijk buiten de gebaande paden en dat kan mensen angst inboezemen. Angst is zelden een goede raadgever. In vrijzinnige geloofsgemeenschappen is vasten niet vanzelfsprekend. Wij zijn vooral verbaal. Op de vraag ‘wat geloof je’ volgen vaak heel veel woorden, vooral over wat we níet geloven. Katholieken daarentegen kennen vooral een rijke traditie van beleving. Zouden ook wij de beleving niet meer mogen omarmen? Van het hoofd naar het hart. Daarin ligt bijvoorbeeld ook de kracht van stilte, want juist in stilte kan het vermoeden ontkiemen onderdeel te zijn van iets groots. Alleen al de vraag stellen zorgt voor beweging, hoe voorzichtig ook. Denk bijvoorbeeld aan onze eerste Taizévieringen in de Gasthuiskapel. Vieringen in de traditie van de broedergemeenschap in het Franse Taizé, een klein gehucht in de Bourgogne in Frankrijk. Roger Schutz (1915-2005) stichtte hier een communiteit waarin verzoening en gemeenschap centraal staan. De oecumenische gemeenschap telt broeders van verschillende christelijke tradities uit verschillende landen en is in de loop van de tijd uitgegroeid tot een ontmoetingsplaats voor jongeren uit de hele wereld. Jongeren die juist de beléving omarmen. Hoe mooi is het om iets van die manier van vieren mede te omarmen in onze eigen geloofsgemeenschap? Juist dat is wat ik zag gebeuren in onze eigen Taizévieringen, die zich kenmerken door meditaties in de vorm van samen zingen van steeds herhalende, meerstemmige liederen (in verschillende talen), en door momenten van stilte en ruimte voor persoonlijk gebed en bezinning. “Zingt elkander toe vrij te zijn”, zongen we. En dat deden we, gevend en ontvangend. Nu in de veertigdagentijd, in de herinnering aan de laatste levensdagen van Jezus van Nazareth, die mensen uit alle hoeken van de samenleving werkelijk nabijkwam en een boodschap bracht van verdraagzaamheid en innerlijke vrede, is het goed de dikke ijzeren deuren van het voormalige huis van bewaring in gedachten te houden. Want juist in een vrijzinnige geloofsgemeenschap als de onze hoeven wij niet te schromen de vrijheid te nemen om het ijzer te smeden als het heet is, zonder de essentie van geloofsgemeenschap-zijn uit het oog te verliezen. Zelf stel ik mijzelf bijvoorbeeld juist nu de vraag wat het in mijn dagelijkse leven betekent een vrijzinnig christen te zijn. Vasten is daarom zo gek nog niet en je kunt heel eenvoudig je eigen vorm kiezen. Je kunt veertig dagen iets laten (staan) of juist iets doen, zoals minder op je telefoon kijken of je dag beginnen met het lezen van een tekst of een gedicht. Of bekijk kunstwerken en ervaar wat het beeld je te zeggen heeft. Hoofd en hart wat meer losweken van wat je normaal gesproken volledig opslokt, daar gaat het in deze periode om. In het Stedelijk Museum in Alkmaar zag ik het schilderij Landschap van Jan Sluijters (1881-1957). In zijn landschappen geeft hij expressie de ruimte en laat hij zich meevoeren in ongewone kleurcombinaties. Sluijters wilde vooral de poëzie zichtbaar maken die hij in het landschap ervaren had. Een kunstschilder die werkt vanuit het hart. In dat hart komt het werkelijke geloven, beschouwen of beleven – vul het vooral zelf in – tot bloei. Het goddelijke bij benadering, zou je kunnen zeggen. In gedachten resoneert het lied Zingt elkander toe vrij te zijn, en ik stel mij voor hoe ook wij blijvend de vrijheid nemen om ons spirituele en levensbeschouwelijke landschap te verkennen en te delen. Opstaan, zeg maar, in de geest van Pasen. Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 1 2023 van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen.  De wintermaanden naderen. In huis zet ik inmiddels de kachel aan om het behaaglijk te houden. Voorzichtig, want met de hoge energietarieven van dit moment is het warm houden van je huis een ware aanslag op je portemonnee. In het kader van het zoveel mogelijk beperken van mijn ecologische voetafdruk was ik altijd al op mijn hoede, maar nu zéker. Buiten vallen de bladeren van de bomen, opeens gaat het hard. De dagen worden korter en korter, de avonden langer en langer. Laat advent maar beginnen.
Advent. Een licht wordt ontstoken. Een licht dat zicht geeft op de geboorte van een belofte, die van vrede. Ik weet niet hoe het u vergaat, maar zodra het buiten donkerder wordt, worden mijn gedachten soms zwaarder. Is niet erg, integendeel, laat maar komen die gedachten. Zodra ik na mijn werkdag mijn computer uitzet of thuiskom van huisbezoeken aan onze leden en vrienden, trek ik mij eerst even terug op de bank en verdwijn in de nieuwe roman van Thomas Verbogt, Maak het mooi. De schrijver die de zwaarte licht weet te maken met literaire volzinnen en opmerkelijke gedachtespinsels. “De nieuwe tijd wordt steeds nieuwer, maakt van iedereen andere mensen, geeft alles wat komen gaat alle ruimte, die fonkelende vooruitzichten.” De ene filosofische zin stapelt zich op de andere, en ik vergeet de tijd. En soms de hond, maar die begint vanzelf te blaffen als het tijd wordt om naar buiten te gaan, waar het guur en donker is. Advent dus. Fonkelende vooruitzichten. We branden kaarsen, denken aan het geboorteverhaal waar eenvoudige herders, schapen en ezels zich rond de kribbe scharen in mijn verbeelding. Jozef en Maria zien het met een glimlach aan. Een blijde boodschap die werkelijk in ons hart kan landen, kan heel goed zonder blingbling. Hier in deze stal laten zij het leven mild binnenkomen, als ware koorddansers, in kleine stappen. In deze stal razen we even niet meer wezenloos door. Hier kunnen we weer even tot onszelf komen, zoals we dat soms ook kunnen tijdens een wandeling in de natuur. Tijd en ruimte kunnen vervagen, we ervaren de ontijdigheid. Noem het Gods koninkrijk op aarde, waar je hart een grote schoonmaak krijgt. Dat doet mij denken aan de woorden die zanger en liedschrijver Rikkert Zuiderveld – ja, die van Elly – eens hoorde mijmeren in het televisieprogramma De Verwondering. Je hart volgen? Heel mooi, je hart volgen, maar dan moet het hart wel eerst opgeschoond zijn. Daarvoor zoekt Rikkert “genezende stilte”, zoals hij het noemt. Zoals ook Jezus kon zwijgen, geheel tegen de menselijke natuur in, zelfs als hij tegenover Pilatus staat en ter dood veroordeeld wordt. Hoezo koning, hoezo oppermachtig? Zijn woorden zijn het niet, Jezus zegt geen woord. Of het moeten de zaligsprekingen zijn: Wees zoals ik, zachtmoedig en nederig van hart. “We denken alles te weten”, zegt Rikkert. “Maar we weten niets. Vraag aan de wetenschappers wat er was vóór de oerknal, en ze zwijgen. We willen alles weten, maar we zijn beperkt.” Wij mensen als onderdeel van een groter geheel. In de stilte kan de waarheid spreken, in de stilte wordt je hart rein, en die stilte kunnen we zelf opzoeken, als die er al niet is. Het grote openbaart zich in het kleine, zie ook het geboorteverhaal van Jezus. Binnen in de stal van zijn geboorte klinkt de roep luider dan waar dan ook: Maak het mooi! Ieder jaar in deze tijd van advent rijst de vraag opnieuw: Wat voor mens wil je zijn? Je kunt de deur voor het antwoord dichthouden, uit angst, gemakzucht of uit puur eigenbelang, maar je kunt ook moedig de stal ook binnentreden, je voegen bij de schapen, ezels en herders. Ontvankelijk voor wat zich aandient, zoekend naar een antwoord dat innerlijk verrijkt, aanvuurt en ten goede doorwerkt op de mensen in je naaste omgeving. Jaar in jaar uit trekken deze woorden van bemoedigend vertrouwen met mij op en bieden zij kaders voor waar ik wil staan. Een staan dat altijd in beweging blijft, zoals het geloof geloven is: actief, in beweging. Ik denk aan Jezus’ zachtmoedigheid, de zachte bodem onder zijn voeten; massief genoeg om er niet in weg te zakken, zacht genoeg om met je mee te bewegen en te kunnen ademen. In de aarde die ademt krijgt alle leven de ruimte. “Ik was zo graag de jongen die overal zwijgend aanwezig was en alleen maar keek zonder dat iemand zich daarover opwond”, schrijft Thomas Verbogt. “Er zijn was genoeg, vragen daarover was iets voor later. Ik was iemand voor later.” Iemand zijn voor later … Een zin die mij doet glimlachen, en ergens voel ik mij gerustgesteld, want zijn wij binnen onze vrijzinnige geloofsgemeenschap niet vooral mensen voor nú? Laten wij het nu mooi maken, voor onszelf en voor elkaar. Met oog voor de wereld om ons heen. Dat biedt fonkelende vooruitzichten, zoals advent betaamt. Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 3 2022 van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen.  Foto: Richard van der Keur Het is zomer. Veel mensen vieren vakantie. De een zoekt rust, de ander avontuur. In ieder geval is het idee van vakantievieren om er even helemaal uit te zijn, met lijf en geest. Al maakt dit digitale tijdperk het ons niet eenvoudig; met telefoon en oplader op zak reist het thuisfront voortdurend met je mee. Opladen lijkt eenvoudiger dan ontladen.
Toch kan juist het ontladen ons goed doen. Even niets meer hoeven, ook niet van jezelf; ruimte maken in je geest. Zelf trek ik het liefst naar de natuur. Wandelschoenen aan, en dan de omgeving verkennen en ervaren. Routes uitstippelen doe ik steeds minder; ik ga gewoon en zie wel. Op de cadans van mijn voetstappen vloeien mijn gedachten als vanzelf het hier en nu binnen. Met een beetje geluk waait de sensatie je vanzelf tegemoet. Dwalend door een bos zie ik een boom met een opvallend grillige stam en weelderige bladeren. Ik val stil, de tijd mét mij. Ik denk aan Genesis en de boom van goed en kwaad. De boom die ons herinnert aan onze grenzen, en wat wij binnen die grenzen te doen hebben: een zegen zijn voor de wereld. Zorgdragen voor de schepping in plaats van bezitten, want daar komen alleen maar ongelukken van, zoals we nu ook zien in de verslechtering van onze natuur en daarmee de luchtkwaliteit. Terwijl scheppen in de Bijbel nu juist betekent: majesteitelijk maken. En dat is niet aan tijd gebonden, maar gaat om een voortdurend handelen. Dat vraagt om zorg en aandacht. Dat brengt me bij Fernando Pessoa (1888-1935), een van de belangrijkste dichters uit de Portugese literatuur. “Ik geloof niet in God omdat ik hem nooit gezien heb”, schrijft hij in zijn gedicht Er is metafysica genoeg in denken aan niets. (Over ontladen gesproken.) Maar weten dat je God nooit gezien hebt, veronderstelt dat niet een helder beeld van diezelfde God? In zijn gedicht neemt Pessoa ons mee op zijn ontdekkingstocht; we gaan van maanlicht naar zon en van bomen naar bergen. Om zo te kunnen schrijven, moet je goed en met aandacht kunnen waarnemen. “Leven is niet noodzakelijk, scheppen daarentegen wel”, heeft Pessoa, een kunstenaar in eenzaamheid, ooit gezegd. Welnu, Pessoa schiep een talig woordenrijk waarbinnen voor de ziel nog altijd veel te ontdekken valt. Juist in een talig woordenrijk past ook stilte, want alleen dan maken woorden een diepe landing. Gelukkig zijn wij daar in onze geloofsgemeenschap goed in. Het mooie van onze liturgie is immers, dat die stilte is ingebouwd. Het is ons niet vreemd om soms heel even de woorden te laten voor wat ze zijn en de stilte de stilte te laten. Zomaar enkele gedachten die je toe kunnen waaien als je van opladen naar ontladen gaat. Na de zomer komt de wissel dan vanzelf. Dan stappen we een nieuw seizoen in en mogen we ons, in ontmoeting met elkaar, opnieuw laten voeden door inspirerende vieringen, muzikale avonden en interessante themabijeenkomsten. Van ontladen naar opladen. Ik verheug mij erop u dan weer te zien. Richard van der Keur De wintermaanden naderen. In huis zet ik inmiddels de kachel aan om het behaaglijk te houden. Voorzichtig, want met de hoge energietarieven van dit moment is het warm houden van je huis een ware aanslag op je portemonnee. In het kader van het zoveel mogelijk beperken van mijn ecologische voetafdruk was ik altijd al op mijn hoede, maar nu zéker. Buiten vallen de bladeren van de bomen, opeens gaat het hard. De dagen worden korter en korter, de avonden langer en langer. Laat advent maar beginnen. Advent. Een licht wordt ontstoken. Een licht dat zicht geeft op de geboorte van een belofte, die van vrede. Ik weet niet hoe het u vergaat, maar zodra het buiten donkerder wordt, worden mijn gedachten soms zwaarder. Is niet erg, integendeel, laat maar komen die gedachten. Zodra ik na mijn werkdag mijn computer uitzet of thuiskom van huisbezoeken aan onze leden en vrienden, trek ik mij eerst even terug op de bank en verdwijn in de nieuwe roman van Thomas Verbogt, Maak het mooi. De schrijver die de zwaarte licht weet te maken met literaire volzinnen en opmerkelijke gedachtespinsels. “De nieuwe tijd wordt steeds nieuwer, maakt van iedereen andere mensen, geeft alles wat komen gaat alle ruimte, die fonkelende vooruitzichten.” De ene filosofische zin stapelt zich op de andere, en ik vergeet de tijd. En soms de hond, maar die begint vanzelf te blaffen als het tijd wordt om naar buiten te gaan, waar het guur en donker is. Advent dus. Fonkelende vooruitzichten. We branden kaarsen, denken aan het geboorteverhaal waar eenvoudige herders, schapen en ezels zich rond de kribbe scharen in mijn verbeelding. Jozef en Maria zien het met een glimlach aan. Een blijde boodschap die werkelijk in ons hart kan landen, kan heel goed zonder blingbling. Hier in deze stal laten zij het leven mild binnenkomen, als ware koorddansers, in kleine stappen. In deze stal razen we even niet meer wezenloos door. Hier kunnen we weer even tot onszelf komen, zoals we dat soms ook kunnen tijdens een wandeling in de natuur. Tijd en ruimte kunnen vervagen, we ervaren de ontijdigheid. Noem het Gods koninkrijk op aarde, waar je hart een grote schoonmaak krijgt. Dat doet mij denken aan de woorden die zanger en liedschrijver Rikkert Zuiderveld – ja, die van Elly – eens hoorde mijmeren in het televisieprogramma De Verwondering. Je hart volgen? Heel mooi, je hart volgen, maar dan moet het hart wel eerst opgeschoond zijn. Daarvoor zoekt Rikkert “genezende stilte”, zoals hij het noemt. Zoals ook Jezus kon zwijgen, geheel tegen de menselijke natuur in, zelfs als hij tegenover Pilatus staat en ter dood veroordeeld wordt. Hoezo koning, hoezo oppermachtig? Zijn woorden zijn het niet, Jezus zegt geen woord. Of het moeten de zaligsprekingen zijn: Wees zoals ik, zachtmoedig en nederig van hart. “We denken alles te weten”, zegt Rikkert. “Maar we weten niets. Vraag aan de wetenschappers wat er was vóór de oerknal, en ze zwijgen. We willen alles weten, maar we zijn beperkt.” Wij mensen als onderdeel van een groter geheel. In de stilte kan de waarheid spreken, in de stilte wordt je hart rein, en die stilte kunnen we zelf opzoeken, als die er al niet is. Het grote openbaart zich in het kleine, zie ook het geboorteverhaal van Jezus. Binnen in de stal van zijn geboorte klinkt de roep luider dan waar dan ook: Maak het mooi! Ieder jaar in deze tijd van advent rijst de vraag opnieuw: Wat voor mens wil je zijn? Je kunt de deur voor het antwoord dichthouden, uit angst, gemakzucht of uit puur eigenbelang, maar je kunt ook moedig de stal ook binnentreden, je voegen bij de schapen, ezels en herders. Ontvankelijk voor wat zich aandient, zoekend naar een antwoord dat innerlijk verrijkt, aanvuurt en ten goede doorwerkt op de mensen in je naaste omgeving. Jaar in jaar uit trekken deze woorden van bemoedigend vertrouwen met mij op en bieden zij kaders voor waar ik wil staan. Een staan dat altijd in beweging blijft, zoals het geloof geloven is: actief, in beweging. Ik denk aan Jezus’ zachtmoedigheid, de zachte bodem onder zijn voeten; massief genoeg om er niet in weg te zakken, zacht genoeg om met je mee te bewegen en te kunnen ademen. In de aarde die ademt krijgt alle leven de ruimte. “Ik was zo graag de jongen die overal zwijgend aanwezig was en alleen maar keek zonder dat iemand zich daarover opwond”, schrijft Thomas Verbogt. “Er zijn was genoeg, vragen daarover was iets voor later. Ik was iemand voor later.” Iemand zijn voor later … Een zin die mij doet glimlachen, en ergens voel ik mij gerustgesteld, want zijn wij binnen onze vrijzinnige geloofsgemeenschap niet vooral mensen voor nú? Laten wij het nu mooi maken, voor onszelf en voor elkaar. Met oog voor de wereld om ons heen. Dat biedt fonkelende vooruitzichten, zoals advent betaamt. Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 2 2022 van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen.  Uffelte, Drenthe. Foto: Richard van der Keur Leven is op weg zijn
Bergen beklimmen, waden door rivieren Bloemen plukken bij maanlicht Dwalen door eenzaamheden en woestijnen Een kaars branden tegen de storm Oplopen met anderen of hen dragen Brood delen en vieren in de nacht Leven is op weg zijn, schrijft theoloog Jan de Jongh in zijn gedicht Camino. Ik ontving deze woorden tezamen met een mooi handgemaakt kunstwerk – een beschilderde oesterschelp ‘zeilend’ over een historische landkaart van Zeeland – nadat ik vrienden en familie had kunnen vertellen dat ik uw nieuwe voorganger zou worden. Het is nog even wennen, maar inmiddels mag ik mijzelf voorganger noemen van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen. Wat een eer. Een stille maar vurige wens is daarmee in vervulling gegaan. Aangewakkerd door een geweldig mooie tijd op het OVP in Bilthoven, waar ik de opleiding Theologie, levensbeschouwing en geestelijke begeleiding in vrijzinnig perspectief doe en nu aan het afronden ben. Een zeer waardevolle studie. Niet alleen vanwege de uiterst boeiende leerstof en colleges, maar ook door de ontmoetingen en diepe gesprekken met medestudenten. De opleiding is rijk aan reflecties en verkenning, en is daarmee een uiterst leerzame ontdekkingstocht door het innerlijke spirituele en levensbeschouwelijke landschap. Nu mag ik daadwerkelijk het veld in, mijn spirituele binnenwereld naar buiten keren, al die theorie in beweging brengen en verbinden met het hart, in openheid en vrijmoedigheid. Vrijzinnig voorganger zijn in de breedste zin van het woord. De grondlaag voor deze bijzondere wending werd gelegd in 2006, toen ik voor het eerst een kerk van de vrijzinnige geloofsgemeenschap binnenstapte, in Schiedam. Ik werd er geraakt door de hartelijkheid, de vriendelijke sfeer, de verstilde liturgie en de poëtische taal. Deze plek beleefde ik als een werkelijk religieuze vrije ruimte. Bloemen bloeien waar ze ruimte krijgen, zeggen ze. Dan moet er heel wat bloeien aan de Oudelandsestraat, want ook in Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen ervaar ik die vrije ruimte. Door de mooie en leerzame gesprekken met Maja Nieuwenhuis weet ik inmiddels hoe zij die ruimte op haar eigen wijze heeft ingekleurd. Nu mag ik samen met u mijn eigen accenten leggen. In kleine stappen mag ik uw geloofsgemeenschap voorgaan in het vrijzinnig kerkzijn. Een kerk waar we mens onder de mensen mogen zijn, een kerk waar we juist in ons menszijn mogen glanzen. Ik zie er zeer naar uit u te ontmoeten en elkaar beter te leren kennen. Voelt u zich vooral vrij om mij te bellen, te mailen of te schrijven. Daar ben ik voor. Al in januari dit jaar, nog voordat mijn aanstelling officieel was ingegaan, ging ik voor aan de Oudelandstestraat. Een sfeervolle, warme huiskamerkerk, zo voelde het. In deze viering sprak ik over Een bedoeld bestaan – meescheppen in hemelse barmhartigheid. De Bijbel is een geheimzinnig boek, dat vraagt een voorzichtige benadering. Op de ene bladzijde wordt de God van Israël in pure poëzie aangeroepen, geprezen en aanbeden, en op de volgende druipt de verbittering van het papier. In de Bijbel mag het allemaal naast elkaar bestaan; hier spreekt de Eeuwige – Ik zal er zijn – door de gebroken mens. En telkens blijft het joodse volk in relatie met hem staan, al lijken de dieptes nog zo diep. Wat is de kracht van dit rotsvaste vertrouwen? Hoe mooi is het om nu samen met u de geheimen, verrassingen en zelfs de humor uit dit oerboek op te mogen diepen, met daarnaast zoveel teksten en wijsheden uit andere culturen en religies. En telkens mogen u en ik onszelf afvragen: wat zeggen die verhalen ons nu in déze tijd? Welke betekenis heeft het voor mij? Leven is op weg zijn. De weg in Tholen leidt door een uitgestrekt open en vlak landschap, met het water altijd dichtbij. Juist hier mag ik nu samen met u ‘bergen beklimmen’ en ‘waden door rivieren’. Ja, in de vrijzinnige beeldtaal is niets onmogelijk. Laten we met elkaar van deze weg iets heel moois maken. Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 1 2022 van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen. |
Richard van der Keur
Overwegingen geschreven voor Samengaan, het kwartaalblad van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen. |
RSS-feed