 Foto Unsplash. In het park aan de Nieuwe Maas waar ik woon foerageren, vliegen en zwemmen allerlei soorten vogels. Sierlijke knobbelzwanen, kraaien, houtduiven, eenden met felgroene koppen: het is een bonte verzamelplaats van gevederde vrienden. Maar soms strijkt er een nieuweling neer in het gras. Zo verscheen daar jaren terug de nijlgans. Het begon met een tamelijk schuw echtpaar, maar inmiddels hebben zich hier meerdere soortgenoten gevestigd. Schuw zijn ze allang niet meer en ze kunnen goed voor zichzelf opkomen. Ik moet altijd een beetje om ze lachen, zeker als ze onderling ruziemaken, want dat kunnen ze goed. Sommige buurtbewoners spreken van ‘herrieschoppers’. De nijlganzen blijven een beetje de vreemdelingen, dat wil zeggen: in mensenogen.
Maar wat is dat eigenlijk, een vreemdeling? Het begrip vreemdeling zet de zaken nogal eens op scherp. Dan gaat het over vreemdelingenbeleid, vreemdelingenhaat, of ‘jezelf vreemdeling voelen in eigen stad’. We groeien op in een bepaalde omgeving met haar eigen normen en waarden, regels en gewoonten. Hier voelen we ons geborgen en ontlenen hieraan een eigen identiteit. Liefst trekken we als het ware een cirkel om die geborgenheid: binnen die cirkel hoor je erbij, daarbuiten niet. Maar als we nu eens ruimhartig inzoomen op het beeld van de vreemdeling … Hoe vreemd is die ander dan werkelijk? Schuilt de vreemdeling niet even zozeer in onszelf? Misschien is de grens tussen de ‘goede’ en de ‘verkeerde’ kant van onze veronderstelde geborgenheid en onze normen en waarden wel minder scherp dan we denken. Aan welke kant staan wij als het er werkelijk op aan komt? Het is een vraag die ook in de Bijbel telkens weer wordt opgeworpen. Neem het verhaal van de Barmhartige Samaritaan. Er ligt een gewonde langs de weg. Een priester passeert, dan een Leviet – mensen die zichzelf op het voetstuk wanen van ‘de geslaagden’ in de samenleving. Maar aan het meest wezenlijke gebod uit de geboden waaraan zij geroepen zijn zich te houden in naam van hun God, de Eeuwige – ‘Heb je naaste lief’ – gaan zij met een grote boog voorbij. Uiteindelijk is het een Samaritaan, een vreemdeling uit het volk waarmee de Israëlieten overhooplagen, in wie het gebod ‘heb je naaste lief’ werkelijk tot leven komt. We scheppen voor onszelf graag duidelijkheid, willen grip hebben op wie we zijn en waar we staan. Maar wat als het lot ons treft? Je wordt ziek of lijdt verlies, moet noodgedwongen verhuizen; in een volstrekt nieuwe situatie kun je jezelf opeens een vreemdeling voelen. Of we herkennen in zo’n nieuwe toestand een dierbare naaste niet meer terug. Wat als we konden liefhebben met heel ons hart, heel onze ziel en met heel onze kracht als een teken van openstaan, de ander in het licht zetten, zoals de Schepper zich opent en ons mensen in het licht zet. Licht op gelijkwaardigheid en daarmee gerechtigheid. En dan zien we, om in de geest van Huub Oosterhuis te spreken, een menselijk leven als een weg op aarde. Begaanbaar, dan weer onbegaanbaar. Op die weg bieden bomen schaduw, vinden we ‘gelijke rechten op geluk, de zachte krachten van de solidariteit, genadebrood voor ieder mens’. In het Licht van de Eeuwige hoeven we geen vrede te hebben met een wereld waarin we elkaar apart zetten. Het is aan ons om te durven geloven in een wereld die één is, waarin iedereen gelijk is, en waar het leven voor iedereen leefbaar is. Een leven waarin die vermeende vreemdeling geen vreemdeling is, maar een mens in wiens hart het goddelijke net zo kan aarden en tot bloei kan komen als in het hart van eenieder. – Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Vrije Ruimte nr. 3 2025, een uitgave van Vrijzinnig Westland, een samenwerkingsverband met o.a. VVP Maasdijk en VVP Honselersdijk.  Daktuin Depot Boijmans van Beuningen. Foto: Richard van der Keur Onlangs was ik zowaar een zondag ‘vrij’. Ik hoefde geen viering voor te gaan, mijn agenda voor die dag was leeg. Het werd een kunstzinnige zondag. Samen met Michel ging ik te voet naar het Depot Boijmans van Beuningen in onze thuisstad Rotterdam. Een betrekkelijk nieuw onderkomen en toch reeds een klein icoon. Je stapt in een soort massieve, glazen spiegelpot waar Museum Boijmans van Beuningen duizenden kunstobjecten heeft ondergebracht. Het eigenlijke museum ernaast wordt verbouwd, en zoals je kon verwachten loopt die verbouwing enorm uit en overstijgen de kosten ruimschoots de destijds gemaakte begroting. Maar het depot, zo weet ik nu, is een aardig alternatief omdat het een kijkje achter de schermen van de kunstcollectie geeft. Bovendien heb je vanaf het dak van de glazen pot een mooi uitzicht over de binnenstad van Rotterdam. Met zelfs een vleugje natuur, want er staan berkenbomen op het dak, met hun wortels in met gras bedekte stroken aarde. Met de ook daar aanwezige spiegelmuren zie je dit stukje strak vormgegeven natuur ook nog eens in tweevoud.
Het in spiegels verpakte museumdepot deed mij even een moment terugdenken aan de studiedagen van het Convent van Voorgangers, waar ik onlangs weer aan deelnam. Ieder najaar organiseert het bestuur van het Convent van Voorgangers een studie-etmaal in congrescentrum Mennorode, in Elspeet. Voorgangers van Vrijzinnigen Nederland en de Vereniging Vrijzinnige Protestanten komen hier twee dagen samen om met elkaar in gesprek te gaan over waar wij als voorganger in de praktijk zoal tegenaan lopen, maar ook om ons te laten inspireren door sprekers. Zo was er dit jaar onder meer de lezing Liturgie en protest. Interessant om te zien hoe sommige voorgangers en gemeenten een weg zoeken in de ontwikkelingen in onze maatschappij. Ontwikkelingen die we steeds minder soepel in het licht van het evangelie kunnen plaatsen, hoewel datzelfde evangelie evengoed nog zo vaak als bron van inspiratie dient voor het grote verhaal dat we delen. Of noem het een kompas. Hoe baan je jezelf een weg door onrust en verwarring? We houden ons vaak liever stil, richten ons op de zachte krachten. Maar is de kerk in al die zachtheid toch liever niet ook een plek van protest: een stil protest tegen onrecht? Want jazeker, er is nog altijd onrecht. Vele mensen waar ook ter wereld delven het onderspit, over dieren nog maar te zwijgen, en zelfs de aarde lijkt steeds meer te lijden onder ons gedrag. Je zou elkaar het vermogen gunnen om te spiegelen, in de zin van reflecteren. Echter, van spiegelen lijkt weinig sprake, integendeel. “Er lijkt een duidelijke tendens te bestaan: hoe rijker men wordt, hoe meer men bezit, des te hoger en solider de omheiningen worden waarmee mensen zich omringen omdat men meer te verliezen heeft”, schrijft filosoof en antropoloog Ton Lemaire in Tegen de tijd, een boek dat ik een jaar eerder op de conventsdagen vond op de boekenplank ‘om mee te nemen’. Omheiningen worden hoger en solider. We timmeren omheiningen rond onze overtuigingen, rond onze meningen en rond de vermeende veiligheid van ons narratief. Maar nu is het advent. Opeens komt het kerstverhaal weer in beeld en zien we de contouren van een stil protest, een tegenbeweging in de heilige letteren. Heilig in de zin van apart zetten: een verhaal apart. Dan kijken we in de spiegel van de geboorte van het Kind, liggend in een kribbe, in een bedding van stro, omringd door dieren en herders, en de lieflijke zorg van zijn ouders. Drie Wijzen uit het Oosten volgen de ster en weten waar zij moeten zijn: links laten liggen wat je van je pad houdt, omarmen wat je op weg helpt. “De middelen spiegelen het doel en drukken uit wat je beoogt”, hoorde ik zeggen in de lezing Liturgie en protest. Je doel spiegelen. Uitdrukken wat je beoogt. Mijn vurige wens is dat wij in de weerspiegeling van het geboorteverhaal toch weer iets van onszelf mogen herkennen. Geen hoge omheiningen, geen gesloten hekken, maar luchtige muren, open luiken, een zonnig dak en een gedekte tafel voor wie aan wil schuiven. En dat we onze schatten van levenskunst met elkaar mogen blijven delen. – Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 3 2024 van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen.  Onlangs was ik in het Noord-Brabants Museum in Den Bosch. Naast de vaste collectie die de geschiedenis van Noord-Brabant illustreert, is daar nu de tijdelijke tentoonstelling Veranderland. Een prachtig woord, en meteen maakte het allerlei gedachtes los. De tentoonstelling nodigt hiertoe uit: dwaal door de museumzalen, pak een reisgids vol weetjes mee en (her)ontdek het landschap om ons heen, ‘binnen én buiten de museummuren’. Wat betekenen de veranderingen in het landschap voor ons?
Wandelend door de zalen zag ik indrukwekkende landschapsschilderijen, zowel van oude meesters als van moderne kunstenaars. Waar ik ook keek, telkens werd mijn verbeelding geprikkeld. Een klein oud schilderij toont een boerderij omgeven met loslopende koeien, en verderop een veld met graan. Een boerenfamilie voorziet zichzelf van zuivel en voedsel. Even verderop toont een kunstzinnige film hoe ons huidige landschap letterlijk in de fik staat, hoe de vlammen steeds verder uitslaan, met een allesverwoestende werking. Het is niet moeilijk om met deze vurige vlammen Veranderland ruimer te trekken dan het puur aardse landschap. Wie de presentatie van het nieuwe kabinet een beetje heeft gevolgd, met een verklaring van de nieuwe minister-president over ‘verbinding’ en ‘inclusiviteit’, zal ook hebben gezien hoe vervolgens de verbale vlammen uitsloegen in de plenaire vergaderzaal. Hoe vaker de minister-president zijn woorden van verbinding en inclusiviteit herhaalde, hoe leger de betekenis ervan bleek te zijn. Allesbehalve verbindend twitterden zijn eigen ministers en ‘opdrachtgevers’ er ondertussen realtime op los en schoffelden zijn woorden schaamteloos onderuit. Onthutsend. Soms moet je even een moment heel bewust uit de waan van de dag stappen en terugkeren naar waar het ten diepste om gaat. Op enige afstand je omgeving kritisch bekijken. Waar ben ik in beland? Wat gebeurt hier? Wat is hier mijn plaats? Hoe blijf ik op koers? Het mooie van een geloofsgemeenschap als de onze is dat je die kritische blik openlijk in overweging kunt nemen. Wij hebben immers een oude bron, de Bijbel, dat bij uitstek rijk is aan kritiek op heersende machten van uitsluiten en tekortdoen. Het leert ons kritisch te kijken vanuit geloof. Geloven in de God van het Oude Testament, de God die christenen later hebben herkend in het handelen van Jezus van Nazareth, is tegen alles in vasthouden aan de zaak waar deze God voor staat: menselijk, rechtvaardig en liefdevol samenleven, bevrijd van de tirannie van andere goden, die van Geld, Angst, Ik-eerst. Goden die ons klemhouden en ons zicht hinderen op wat vrijheid ten diepste betekent. Theoloog en schrijver Rochus Zuurmond verwoordt het in zijn boek God en de moraal als volgt: “Geloven is nooit en te nimmer accepteren dat haat en geweld – met daaraan gekoppeld pijn en verdriet – absoluut onvermijdelijke, goddelijke zaken zijn.” In de beweging van geloven vallen er woorden als gerechtigheid, barmhartigheid, vrijheid, liefde en vrede. Op die weg mogen wij onder alle omstandigheden, samen of alleen, blijvend zoeken naar tekenen van een goede, menselijke en vreedzame samenleving. Vandaaruit kunnen wij verder. Veranderland. Mooi woord. In mijn persoonlijke Veranderland ligt de herinnering aan de Maaltijdviering die ik onlangs in onze geloofsgemeenschap mocht voorgaan. We braken het brood, schonken de wijn. Brood als manna, het ‘geschenk uit de hemel’. Delen in vriendelijkheid, de ander werkelijk zien, de ander werkelijk verstaan. Delen in wat wij elkaar als naasten te geven hebben, hoe weinig dit soms ook mag lijken. In ons streven naar medemenselijkheid, de ander iets gunnen, ligt het vertrouwen op voldoende. En als je eenmaal het weinige als voldoende ervaart, ligt een leven in overvloed dichtbij. Geen overvloed in de zin van overdaad, maar overvloed in de zin van waarde zien in wat je hebt en in die waarde kunnen – en durven – delen. Een wijze van leven, in scheppend licht, tegen stromen in, ademend in vrede. – Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 2 2024 van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen.  Menigeen is het inmiddels opgevallen. Daar waar ik voorga, gaat de uil van Jan Mankes mee. Niet letterlijk, het betreft een afbeelding van het bekende schilderij op een insteekmapje waarin ik de liturgie en overdenking van de betreffende zondagmorgen bewaar. Geen viering zonder de uil van Jan Mankes, ‘de schilder van de tederheid’.
Ik moet aan dit schilderij denken nu we voorbereidingen treffen voor de tuindienst van 2 juni, dit jaar tevens een streekdienst, in Maasdijk. Muzikaal begeleid door het blazersensemble uit Hoek van Holland. We zullen die ochtend gaan ‘kijken in verwondering’, en het is mooi om te zien hoe deze manier van kijken vooral ook in het alledaagse ligt besloten, voor wie er aandacht voor heeft. Jan Mankes (1889- 1920) verstond die kunst. Deze jonggestorven schilder, echtgenoot van Anne Mankes-Zernike, de eerste vrouwelijke predikant in ons land, schilderde vaak dicht bij huis, en streefde in zijn manier van kijken naar liefde. “Waarlijk groot is hij die een grote liefde bezit. Veel geld verdienen, van de mensen geprezen worden, ‘er zijn’ zo men dat zegt, wat kan dat soms weinig te maken hebben met die liefde, welke laatste toch het einddoel is”, schreef hij in een van zijn brieven. Die liefde zien we terug in zijn kunstwerken. “Wat mij het meest aanspreekt in Jan Mankes, is de bezieling waarmee hij leefde in de luwte van de samenleving”, zegt biograaf Rémon van Gemeren. “Het liefst was hij in de natuur en in zijn atelier, waar hij vervulling vond voor het essentiële van zijn bestaan.” In zijn werk zie je een zekere mate van ‘beheerste hartstocht’. Ingetogen en introvert als de kunstenaar was, wist hij met zijn penseel zijn vervoering over te brengen tot vervoering bij anderen. Zijn ingetogen werk doet mij telkens weer denken aan een paar dichtregels uit het gedicht Alles wat waar is van Heins Kahlau … Alles wat waar is, kan zachtjes zijn. Voor ons oor. Geen mens kan horen wat de uil hoort. Hoe mooi. Geen mens kan horen wat de uil hoort … Niet met het blote oor. In die gedachte weerklinkt voor mij de fluistering van geloven. – Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Vrije Ruimte nr. 8 2024, een uitgave van Vrijzinnig Westland, een samenwerkingsverband met o.a. VVP Honselersdijk.  Afbeelding: Pixabay Wat verwondert u dicht bij huis, in uw eigen huis of uw straat? Het was een van de vragen die afgelopen zondag 2 juni werd gesteld in de jaarlijkse tuindienst, die ook dit jaar weer werd gehouden in de fleurige tuin van Truus Vreugdenhil. Het thema van deze feestelijke viering was ‘Kijken in verwondering’, met muzikale medewerking van het Blazersensemble Westland Brass uit Hoek van Holland, onder leiding van Gerrit van de Berg. Het was misschien iets minder zonnig dan we hadden gehoopt, maar dat mocht de sfeer niet drukken. Integendeel.
Op de vraag wat u verwondert dicht bij huis, kwamen de meest uiteenlopende antwoorden. “De klaprozen die overal prachtig uitzaaien”, schreef iemand. “De verrassingen die de natuur met zich meebrengt” en “de spectaculaire zonsondergangen vanuit mijn luie stoel”. Inderdaad, om je te kunnen verwonderen hoef je soms niet eens lichamelijk in beweging te komen. Overigens kan die verwondering zich ook uiten in een zorg. “Dat er zo weinig groen is in het Westland”, schreef iemand. En ook: “De reactie op de spreidingswet”. De tweede vraag was namelijk specifiek gericht op de eigen regio: Ook in het Westland zijn dingen waarover u zich zult verwonderen, wat is dat? “Deze zondagmorgen!” schreef iemand, en: “Dat er in deze hectische plaats nog zoveel mooi erfgoed is.” Het Westland telt bijvoorbeeld nog een behoorlijk aantal mooie kerkgebouwen. En dat tussen een zee van glas, want nog altijd is er, zoals iemand ook schreef, veel kassenbouw. En tussen al die kassen mogen wij ons ook verwonderen over de ‘saamhorigheid’ en “die lieve mensen om ons heen”. De samenzang, mooie teksten en verhalen werden door het blazersorkest afgewisseld met prachtige muziekstukken als The Rose. Op hun blazersklanken resoneerde een van de gedichten nog na, over ‘wat simpele dingen, simpele vreugden, simpele schoonheid, kleine gebaren’ … Soms lijkt het misschien ver weg, maar vaak ligt de verwondering dichterbij dan we misschien vermoeden. Laten we daarom blijven kijken in verwondering en koesteren wat ons dierbaar is. Het is, zoals we hoorden in het gedicht, de gave waarin we Gods liefde kunnen ontmoeten. Verwondering Wat simpele dingen: een bloemknop, een lied ’t geduld van de branding het ruisen van riet. Wat simpele vreugden: de lach van een kind, een strakblauwe hemel, een vlag in de wind. Wat simpele schoonheid; een schelp op het strand, een slootje vol kroos en een wilg aan de kant. Wat kleine gebaren: een handdruk, een groet. t’ Zijn gaven waarin ik Gods liefde ontmoet. – Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Vrije Ruimte nr. 8 2024, een uitgave van Vrijzinnig Westland, o.a. VVP Maasdijk.  Soms stuit ik in mijn boekenkast op ongelezen verrassingen. Zoals laatst de roman Als de winter voorbij is van Thomas Verbogt. Ook deze roman van zijn hand leest voor mij weer als een vloeiende, poëtische trip. Een trip waarin na iedere paar zinnen een gevoelde stilte valt.
Verbogt is een schrijver van witregels. Witregels die de tekst doen ademen. Witregels die een brug slaan van zijn geromantiseerde, beschouwende bespiegelingen naar mijn eigen wereld van gedachten en beelden uit voorbije jaren. Verbogt haalt het verleden in het hier en nu. Niet verontrustend, eerder louterend. Ik houd ervan, witregels. Zoals ik in de boekdrukkunst ook houd van een ruime en open bladspiegel, waar de letters en woorden ruimte hebben om in jou tot beweging te komen. Denk ook aan poëzie: witvlakken en onzichtbare maar gevoelde punten en komma’s kunnen de woorden soms extra diep doen landen. Wat mij ergens ook doet denken aan onze Bijzondere vieringen. Ook hier krijgt de taal adem. Ook hier is er die welkome verstilling. Laten we eens terug in de tijd gaan, herfst 2009. Een Bijzondere viering, Over bruggen. Midden in ons vertrouwde kerkgebouw zien we een blauw doek op de grond liggen. Dit blauwe doek verbeeldt een rivier. Daaroverheen loopt een brug. Aan weerskanten van de brug staat een lezer, en aan weerskanten van de rivier zit een fluitist. Iemand loopt over de brug, een lezer begint te spreken: “Ik sta midden op de brug. Wat is het hier stil … Een beekje dat hier al eeuwen stroomt … Ik hoor het water kabbelen … Rust komt over me. Ik sta in niemandsland, in ieders land, in het heelal. Ik ga naar huis. Welke oever kies ik? Ik ben overal thuis.” Dan klinkt er fluitmuziek. Die spreker destijds, was ikzelf. Even later zingen Hjalmar, Willemijn, Lidyan en ik Zingt elkander toe vrij te zijn. Dan neemt Magda het woord, in alle rust, en zij begint te vertellen: “Laten we het ons nog eens voorstellen: staan midden op een brug. We zien de twee oevers, de twee kanten. Er is scheiding en verbondenheid. Daarover gaat ons leven.” Scheiding én verbondenheid, als een buiging voor het leven. Je geeft met je ene hand, je ontvangt met de andere. En telkens mag je beide handen samenbrengen, met opengevouwen handpalmen, als een gebaar van dank, als een buiging voor het leven. Beide oevers verbinden. Over bruggen wordt dan overbruggen. Wat een ongelezen verrassing al niet los kan maken. Misschien een goede tip. Koop een boek, stop het weg ‘voor later’. En dan vergeten dat je het in je kast hebt staan. – Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Stemmen nr. 1 2024, een uitgave van Vrijzinnigen Schiedam-Rotterdam.  Schouwen-Duiveland. Foto: Richard van der Keur Onlangs reed ik op een vroege zondagmorgen door Schouwen-Duiveland. Ik zou die ochtend voorgaan in de kerk van Vrijzinnige Gemeente Zierikzee. De viering begon al om half tien. Het is vanuit Rotterdam ongeveer een uur rijden, en ik heb altijd graag wat speling in de tijd, dus moest ik die ochtend behoorlijk vroeg opstaan. Het voordeel van een vroege zondagochtend is dat er nauwelijks verkeer op de weg is. Dus reed ik door een tamelijk verlaten Botlekgebied, gekleurd door de roze gloed van het vroege zonlicht over de enorme tanks, kranen en schepen. Vanuit dit bolwerk van scheepvaart, petrochemische industrie en tankopslagbedrijven, kwam ik op de N57 door een landschap van uitgestrekte akkervelden en hier en daar een dorp, om vervolgens via Goeree-Overflakkee over de Brouwersdam het Zeeuwse Schouwen-Duiveland in te rijden. Van de dicht geslipte stadsdrukte reed ik nu door een indrukwekkend vergezicht van weilanden, sloten, natte natuurgebieden en vrij gelegen dorpjes met hun uitnodigende kerktoren hoog boven de daken uit. Dankbaar stapte ik even later ‘op de kansel’.
Als voorganger maak ik inmiddels vele kilometers. Kerkelijke vieringen, huisbezoeken, gespreksochtenden, schrijfmiddagen, bestuursvergaderingen: ik ben vaak onderweg. Daarbij zie ik telkens het landschap veranderen, van volgebouwde stadsdrukte naar weidse ruimte en weer terug. Hoe zuinig zijn wij eigenlijk op ons landschap? Die zondag, in de ruimtelijkheid van Schouwen-Duiveland, met ook opvallend veel in het oog springende natte gronden met veel ganzen, eenden en andersoortige watervogels, dacht ik aan het boek Hier en nu van wijlen priester Henri Nouwen. Over ‘leven in de geest’. Leven in de geest is vreugde. Niet vreugde in de zin van zo’n zeldzaam moment van intens doorvoeld geluk, maar vreugde in de zin van leven in verbondenheid met het goddelijke mysterie dat het leven is – Nouwen noemt dit mysterie onomwonden God. In die vreugde vloeien geluk en verdriet samen. En voor die vreugde, aldus Nouwen, kun je kiezen. Kiezen voor vreugde – maar hoe dan? Deze vraag kwam onlangs voorbij in de gespreksochtend in de keuken van ons kerkgebouw aan de Oudelandsestraat. Een zielsplek, noem ik zo’n gespreksochtend graag. Voor een laatste keer dit seizoen kwamen wij samen om met elkaar te praten over wat ons zoal bezighoudt; aan de hand van een gedicht, een lied en enkele teksten. Hoe kun je je vermogen ontwikkelen om te kiezen voor vreugde? Dat klinkt niet als een eenvoudige opdracht. Maar telkens weer leren wij van mensen die ons voorgaan in spiritueel leven – soms mensen vanuit een ver verleden, en telkens in iets andere bewoordingen – dat wij onszelf in vreugdevol leven kunnen oefenen. Dit begint bijvoorbeeld met aanvaarding van wat is, maar ook met dankbaarheid. Je zorgen maken, dat schuif je niet zomaar even opzij, maar telkens opnieuw benoemen waarvoor je dankbaar kunt zijn, helpt je soms wel om iets meer door die zorgen heen te kijken. Henri Nouwen schrijft daarover: “Misschien zouden we aan het einde van de dag even kunnen stilstaan en besluiten dat, wat er ook gebeurd is, we ons deze dag toch willen herinneren als een dag om dankbaar voor te zijn. Zo vermeerderen we het vermogen van ons hart om voor de vreugde te kiezen. En naarmate ons hart vreugdevoller wordt, kunnen we ook, zonder extra inspanning, een bron van vreugde voor anderen worden. Want zoals verdriet verdriet voortbrengt, brengt vreugde vreugde voort.” Je kunt omkeren, of noem het omdenken. Bezorgdheid, verdriet … het is niet het einde. Om je die gedachte eigen te maken, is niet eenvoudig, en lijkt soms zelfs schier onmogelijk, daar weten velen van ons wel iets van. Maar, zegt Nouwen dan, laten wij onszelf vooral niet gevangenhouden in de gedachten van die vermeende onmogelijkheid. Je zou ook kunnen spreken over ‘opstaan’. Dat past mooi in de tijd van Pasen. Waarbij ik graag een paar liedregels citeer uit een lied van Liesbeth List, Ik pluk de dag, dat we eveneens hebben beluisterd in die bewuste gespreksochtend. “Ik weet dat het gaat komen, of ik nou kruip of ren, maar ik ben pas aan het einde, als ik aan het einde ben.” Mooi en waardevol om te zien en te ervaren hoe wij daar met elkaar over in gesprek kunnen geraken. Met aandacht voor ieders verhaal, gedachten en vragen. En zo blijkt deze bewuste gespreksochtend uiteindelijk toch niet de laatste te zijn van dit seizoen. Op verzoek komen we binnenkort, dus nog voor de zomer, tóch nog een keer samen. Iedereen is welkom. We blijven we in beweging. Hier en nu. Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 1 2024 van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen. “U bent naïef”, zei de een.
“Nee, u bent cynisch”, zei de ander. De een pleitte voor radicale verandering. Als wij zo doorgaan, zei hij, loopt onze samenleving volledig vast. De ander had dat al zo vaak gehoord, dat van die verandering – het werd toch nooit wat. Applaus. Snel ging de gespreksleider door naar de volgende oneliner, vermoedelijk aangemoedigd ‘in zijn oortje’ door de regisseur van het televisieprogramma. Het was immers de week van de parlementsverkiezingen en niet de tijd om diep op de onderwerpen in te gaan, anders verslapt de aandacht van het publiek. En die zit te popelen om de winnaar van het verkiezingsdebat aan te wijzen. Debatteren is gereduceerd tot het kunnen aanwijzen van winnaars en verliezers. Daarbij grossiert de winnaar niet zozeer in het toelichten van zijn of haar voorstellen – te complex – maar grossiert vooral in snelle, liefst grappige oneliners. Ik ben niet zo van de oneliners. Maar bij dit rap gevonden ‘u bent cynisch’ schoot ik toch even in de lach. Naïef worden wij doorgaans liever niet genoemd, maar wat als daar cynisme tegenover staat? Dan komt de betekenis van naïef zijn opeens in een ander licht te staan. Een licht dat we in deze donkere maanden, waarin de wereld om ons heen zo langzamerhand in brokstukken uiteen dreigt te vallen, goed kunnen gebruiken. Steeds meer mensen om mij heen beginnen over de grauwe toestand waarin onze wereld verkeert. Waar gaat dit naartoe? Hoe komen we hieruit? “Ik zie het somber in”, hoor ik dan. Dan denk ik aan een foto die ik eens zag in dagblad Trouw. De Bijbelse figuren Josef en Maria zitten knielend bij de kribbe. Daarin ligt hun pasgeboren baby, het kindje Jezus, olijk spartelend. Aan weerskanten kijken een ezel en rund gemoedelijk toe. Een vredig tafereel, en daarboven schittert de ster van Bethlehem. Echter, wie beter kijkt ziet geen ster maar een kogelgat of granaatgat in een muur. Het is de muur die Israël en de Gaza in tweeën splijt, de wond van de Joden en de Palestijnen. Op de muur staan woorden geschreven als love en paix. Dit kunstwerk is van een zekere Bransky en gaat de hele wereld over, las ik. Een vredig beeld in een verwoest decor. De muur tussen Israël en Gaza werd op 7 oktober jongstleden met grof geweld doorbroken. Niet om elkaar van weerskanten de hand te reiken, maar om met getrokken wapens verhaal te halen. Inmiddels zien we dagelijks de gevolgen voorbijkomen in de krant en op televisie: gruwelijk beelden van ontelbare slachtoffers. Als het ons niet lukt om muren af te breken, laten we ze dan in ieder geval beschilderen, zal de kunstenaar hebben gedacht. Dus terug naar die opvallende muurschildering: Jozef en Maria knielend bij de kribbe, met daarboven een kogelgat in de muur. Een verwijzing naar het gewelddadige heden. Maar de tijd waarin het kindje Jezus geboren werd, was evenmin vredig. Het verhaal volgens Matteüs wil dat koning Herodes alle jongetjes niet ouder dan twee jaar in zijn rijk liet afmaken, bang als hij was dat de aangekondigde geboorte van de zogenoemde Koning der Joden het einde van zijn bewind zou betekenen. Jozef en Maria sloegen noodgedwongen met hun kind op de vlucht naar Egypte. Stel dat Jozef en Maria nu met hun kindje aan onze grens stonden. Zouden zij als vluchtelingen ruimhartig onderdak hebben gekregen? Ook wij bouwen muren en wapperen met vlaggen van ons eigen gelijk. Is het niet letterlijk, dan wel figuurlijk. De wereld is gewond. En toch, het Bijbelse geboorteverhaal werpt telkens weer een nieuw licht op mogelijke verlossing van onrecht. Al vraagt het misschien een zekere geestelijke lenigheid. Het geboorteverhaal van ‘God op Aarde’ laat in tijden van buitensporig verbaal en fysiek geweld zien hoe je anders in het leven kunt staan, anders kunt kijken en doorgeven. Dan zie je een ster in de verwonding en een geboorte in een muur. De geboorte van een nieuwe kijk op waar wij vandaan komen, waar wij nu staan en waartoe wij onderweg zijn. Iedere gedachte, iedere daad heeft zijn eigen gevolgen. Daarin vuurt een – wat ik graag noem – goddelijke rechtvaardigheid. In de Bijbel worden wij daar telkens opnieuw aan herinnerd. De keuze is aan ons. In andere woorden zou je kunnen zeggen: het universum heeft het beste met ons voor. De ruimte is ons gegeven, de middelen staan ons ter beschikking. Ik wens de cynicus ‘love en paix’. En scherp zicht op die ene ster. Deze bijdrage is gepubliceerd in Samengaan nr. 3 2023, een uitgave van Vrijznnige Geloofsgemeenschap Tholen.  Op het moment dat ik dit schrijf, komt mijn vakantie in zicht. Een vakantie waarin ik in alle rust diverse kunsten mag bundelen: de kunst van het wandelen, de kunst van het kijken, de kunst van het ontladen. In het ontladen begint het werkelijke leegmaken en opnieuw gevuld raken. Het komt vanzelf, daarop mag ik vertrouwen.
En dan is er ook altijd nog ‘de glazen pot’. Inspiratie voor voorgangers staat er op het etiket. Bij mijn bevestiging als uw nieuwe voorganger, zondag 4 juni jongstleden, stond deze pot naast mij op de liturgietafel. Na afloop van mijn overdenking Alles wat ademt, nodigde ik de aanwezigen hartelijk uit om de pot te vullen met … inspiratie. Want, zoals ook iemand op een briefje schreef en in de pot deponeerde, “een mens kan niet alles alleen”. En zo is het. “Om welke weg ook te volgen, geven we elkaar inspiratie.” Eenmaal weer thuis van deze bijzondere intredeviering, waarin we ons mochten verheugen op een fijne sfeer, veel muziek en zang – mede dankzij de vocale medewerking van About Music onder leiding van Heleen Bout, die ook samenzang muzikaal begeleidde op piano –, las ik met plezier wat er allemaal uit die glazen pot met inspiratie voor voorgangers kwam. Een idee destijds van mijn creatieve zus; zij gaf mij deze zelfgemaakte pot cadeau bij mijn bevestiging bij de Vrijzinnigen in Tholen. Zowel daar als in Schiedam heeft de pot zijn dienst al ruimschoots bewezen. Zo ontdekte ik dankzij de vele persoonlijke bijdragen onder andere het werk van de Noorse componist Christopher Tin, het Onze Vader in Swahilli – Baba Yetu – en ben ik intensiever gaan luisteren naar de Canadese vocalist k.d. Lang. Het is mooi om met elkaar te delen wat voor ons van betekenis is en op die manier vieringen of andersoortige bijeenkomsten vorm te geven vanuit wat mensen raakt. Dat kan bijvoorbeeld ook een kunstwerk zijn. Kunst in de breedste zin van het woord. Kunst is in zekere zin een vorm van pastoraat. Het gaat om open waarnemen en ontvangen, tot betekenis komen. Niet oordelend kijken, maar de kunst op je in laten werken. Wat zie ik? Wat is hier aan de hand? Wat in dit werk raakt mij? Op die manier het werk van de kunstenaar binnentreden, kan soms zelfs je perspectief veranderen. Niet langer ben je de kijker, je bent het personage op het doek. Je kunt met de ander meekijken vanuit diens leefwereld en levensloop, en dat meenemen naar jouw eigen zelf. Pastoraat is meer dan gesprek alleen. Met dat besef mogen we er ook na de zomervakantie weer iets moois van maken. Met elkaar. “Mijn idee tot inspiratie: de kleuren van de regenboog en van het leven”, lees ik op een ander briefje dat ik uit de glazen pot haal. Mooi. Laten we de kleuren telkens weer opnieuw op ons laten inwerken en doorwerken. En die inspiratie, daar ziet u de komende tijd zeker iets van terug. De dans, eveneens uit ‘de pot’, is reeds begonnen. – Richard van der Keur Deze bijdrage is gepubliceerd in Stemmen nr. 3 2023, een uitgave van Vrijzinnigen Schiedam-Rotterdam.  “Ik wens je veel Licht en Prana”, mailde iemand mij naar aanleiding van een viering die ik had geleid, in dit geval bij bij de Doopsgezinde Gemeente Walcheren in Middelburg. Het voorgaan brengt nieuwe mensen op mijn pad en verdiepende gesprekken of e-mails. In de verdieping komen woorden bovendrijven als Licht en Prana.
Prana is Sanskriet voor spirituele adem of levenskracht. Gaandeweg die bewuste ochtend in Middelburg werd die spirituele adem goed voelbaar, en levenskracht komt dan haast als vanzelf. Ik hield een meditatie over Hemelstaren – zien wat verborgen is, aan de hand van Bijbelboek Handelingen en het gedicht Ramen van de Argentijnse dichter Roberto Juarroz. In het verhaal haalde ik een herinnering op aan een vroege ochtendwandeling met Max – onze vrolijke oude teckel – in het Dokhavenpark aan de Maas. De dauw kroop die bewuste ochtend over het grasveld en het woord hemelvaren kwam in mij op. Hoe graag ik ook omhoogkijk: laten we vooral hemelvaren, liever dan hemelstaren. En hemelvaren begint, denk ik, juist door eerst te aarden. Zonder aarde geen hemel, zonder hemel geen aarde. Zo bezien zou prana als een hemels teken als vanzelf in ons kunnen doorwerken. Hoe mooi is het dat wij in en buiten onze kerk iets van die ‘hemelse tekenen’ met elkaar mogen delen? Samen betekenis opdiepen uit de teksten en beelden die we onder meer op zondagmorgen horen en zien, en die troost kunnen bieden en hoop. Soms voelt het als baden in de weelde van zoveel mooie woorden, uit verschillende tijden en culturen, en zeker ook uit andere religies dan het (vrijzinnige) westerse christendom. Daarbij mogen wij onszelf telkens afvragen: wat zeggen die verhalen ons nu in déze tijd? Welke betekenis hebben zij voor mij? In een vrijzinnige geloofsgemeenschap als de onze mogen wij al die betekenissen naast elkaar laten bestaan en ons ervoor openstellen. Als dat niet hemels is … Je zou een geloofsgemeenschap kunnen zien als een samenleving op microniveau. Een samenleving waaarin we samen delen, vieren, zingen, verstillen. Vanuit die verstilling kunnen wij telkens onze waarden opnieuw opdiepen en elkaar daarin bemoedigen. De Eeuwige laat zich kennen in de werkelijke ontmoeting tussen mensen. Per 1 mei 2023 mag ik u daarin voorgaan als uw nieuwe voorganger. Laten we er met elkaar een mooie tijd van maken met wellicht ruimte voor nieuwe afslagen. Zondag 4 juni 2023 om 14.30 uur word ik bevestigd als uw voorganger in onze kerk aan de Westvest. Met muzikale medewerking van vocal group About Music uit Tholen. U bent van harte uitgenodigd hierbij aanwezig te zijn. We maken er een mooie viering van, met natuurlijk veel Licht en Prana. Deze bijdrage is gepubliceerd in Stemmen nr. 2 2023, een uitgave van Vrijzinnigen Schiedam-Rotterdam. |
Richard van der Keur
Enkele korte overwegingen geschreven voor Samengaan, (kwartaalblad van Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Tholen), Vrije Ruimte (driewekelijkse uitgave van Vrijzinnig Westland) en Stemmen Vrijzinnigen Schiedam-Rotterdam). |
RSS-feed